Bu sayfada yer alan tüm yazılı bilgilere aşağıdaki videodan ulaşabilirsiniz.
Alt işverenlik sohbetleri (Videodan dikte edilmiştir.)
Soru: Sıkça sorulan sorulardan bir tanesi de alt işverenlik sözleşmesi hakkında. Alt işverenlik sözleşmesi nedir? İçinde hangi maddeleri barındırmalıdır? Bu konu hakkında genel olarak nelerden bahsedebiliriz?
Şöyle başlayalım. Önce şu sorunun cevabını verelim. Alt işverenlik sözleşmesi nedir?
Alt işverenlik sözleşmesi, asıl işverenle alt işveren arasındaki çalışma koşullarını belirleyen ana sözleşmedir. Alt işverenin sunacağı hizmetler, asıl işverenin bu hizmetler karşılığındaki taahhütleri ve sözleşme kapsamında çalışacak personellerin tüm hak ve yükümlülükleri alt işverenlik sözleşmesinde yer alır. Doğru yapılandırılmış bir alt işverenlik sözleşmesi, sağlıklı bir alt işveren-asıl işveren ilişkisi için olmazsa olmazdır. Alt işverenlik ilişkilerinin her geçen gün daha da arttığı günümüzde, asıl işverenle alt işveren arasındaki ilişkinin içerdiği bilinmezlikler çalışma hayatımızın en büyük açmazlarından biri. Aslında bu açmazlar hem alt işverenlik sektörünün en büyük sorunu hem de asıl işverenler açısından en büyük risk faktörlerinden. Doğru yapılandırılmamış alt işveren-asıl işveren ilişkilerinin temelinde ise doğru yapılandırılmamış alt işverenlik sözleşmeleri olduğu aşikâr. Bu noktada cevaplamamız gereken bazı sorularla karşılaşırız. Örneğin: Uygulamada sıklıkla karşılaşılan eksiklikler nelerdir? İdeal alt işverenlik sözleşmesi nasıl olmalıdır veya alt işverenlik sözleşmesinde hangi hususlar yer almalıdır gibi.
Moderatör: Peki, alt işverenlik sözleşmelerinde sıkça yapılan hatalar nelerdir?
Uygulamada sıklıkla karşılaşılan hatalar göz önünde bulundurulduğunda, alt işverenlik sözleşmesi bağlamındaki yetersizlikleri üç ana başlık altında toplayabiliriz. Bunlardan birincisi hukuki gereksinimlerin karşılanmaması, ikincisi teknik şartnamelerin yetersizliği ve üçüncüsü diğer yükümlülüklerin yani gizli veya biriken yükümlülüklerin doğru paylaştırılmaması. Bunları sırayla ele alalım.
Alt işverenlik sözleşmesinin mevzuata uygunluğu: Alt işverenlik sözleşmesinin şekli şartları alt işverenlik yönetmeliğinin ilgili maddelerinde düzenlenmiştir. O maddeleri de hiçbir noktasına virgülüne dokunmadan kitaptan aktaralım.
Alt işverenlik yönetmeliğinin 9. maddesi: "Alt işverenlik sözleşmesi asıl işveren ile alt işveren arasında yazılı şekilde yapılır. Asıl işveren ile alt işveren arasında yapılan ve işin üstlenilmesini esas teşkil eden sözleşmede 10. maddede yer alan hususların bulunması halinde söz konusu sözleşme alt işverenlik sözleşmesi olarak kabul edilebilir." Yani 9. madde bize sözleşmenin yazılı olması gerektiğini söylüyor ve 10. maddeye atıfta bulunuyor.
Alt işverenlik yönetmeliğinin 10. maddesinde ise şu ifadeler yer alıyor: "Alt işverenlik sözleşmesinde A: Asıl işveren ile alt işverenin iş yeri unvanı ve adresi. B: Asıl işveren ile alt işverenin tüzel kişiliği ya da tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluş olması halinde işveren vekillerinin adı, soyadı ve adresi. C: İş yerinde yürütülen asıl işin ne olduğu. Ç: Alt işverene verilen işin ne olduğu. D: Alt işverene asıl işin bir bölümü veriliyor ise verilen işin işletmenin ve işin gereğiyle teknolojik sebeplerle uzmanlık gerektirme koşuluna ilişkin teknik açıklama. E: Taraflarca öngörülmüş ise işin başlama ve bitiş tarihleri. F: Alt işverenin faaliyetlerini iş yerinin hangi bölümünde gerçekleştireceği. G: Kanunun 2. maddesinde yer alan asıl işverenin alt işverenin işçilerine karşı o iş yeri ile ilgili olarak kanundan, iş sözleşmesinden veya alt işverenin taraf olduğu toplu iş sözleşmesinden doğan yükümlülüklerinden alt işverenle birlikte sorumlu olacağı. Ğ: Alt işverenlik sözleşmesinin yapılmasından önce asıl işveren tarafından çalıştırılan işçilerin alt işveren tarafından işe alınması halinde bu işçilerin haklarının kısıtlanamayacağı. H: Alt işverene verilen işin taraflar açısından yürütülme esasları. I: Asıl işveren veya vekili ile alt işveren veya vekilinin imzası hususlarına yer verilir. Bir iş yerinde işletmenin ve işin gereğiyle teknolojik sebeplerle uzmanlık gerektiren bir işin alt işverene verilmesi halinde, alt işverenin uzmanlığını belgelendirmesi amacıyla sözleşme kapsamındaki işe uygun iş ekipmanı listesi, iş bitirme belgesi, operatör ve teknik eleman sertifikaları sözleşmeye eklenir."
Son kullandığım ifadelerde aslında şuna değiniyor: Daha önceki videolarımızda da defaatle değindiğimiz gibi, asıl işveren alt işverene sadece yardımcı işleri verebilir. Asıl işi veya asıl işin bir kısmını veremez. Fakat mevzuat bize asıl işverenin alt işverene teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren bazı işleri verebileceğini söylüyor. Buradaki ifade, eğer böyle bir iş verilecek ise bu işin hangi şartlarda verildiğinin teknik açıklaması ve buna ait belgelerin alt işverenlik sözleşmesinin eki olarak kullanılması gerektiğini ifade ediyor.
Alt işverenlik yönetmeliğinin az önce paylaştığımız tanımına göre alt işverenlik sözleşmesi yazılı olmalıdır ve şu hususları içermelidir: "Tarafların unvanlarını ve adreslerini, iş yerinde yürütülen asıl işin tanımını, alt işveren tarafından yürütülecek işin tanımını, asıl işin bir bölümü alt işverene veriliyorsa uzmanlık koşuluna dair teknik açıklamaları, işin başlangıç ve bitiş tarihlerini, alt işverenin çalışmayı iş yerinin hangi bölümünde gerçekleştireceğini, asıl işverenin alt işverenin işçilerine karşı kanundan doğan tüm haklarından müteselsilen birlikte sorumlu olacağı ifadesini, daha önce asıl işveren tarafından çalıştırılan işçilerin alt işverene geçmeleri halinde haklarının kısıtlanamayacağı ifadesini, alt işverene verilen işlerin yürütülme esaslarını, asıl işveren ve alt işveren yetkililerinin imzalarını." Yani kanunen geçerli olabilmesi için alt işverenlik sözleşmesinin bu hususları içermesi gerekiyor.
Alt işverenlik sözleşmesinin baştan doğru ve olması gerektiği şekilde kurgulanmadığı veya düzenlenemediği bir duruma ilişkin örnek bir hikayeyle devam edelim.
(Yaşanmış bir hikaye) Çağdaş Karton yönetimi, fabrikadaki lojistik işlerini alt işverene devretme kararı aldı ve hukuk danışmanından (adı Faruk Bey olsun) bir alt işverenlik sözleşmesi hazırlaması istendi. Faruk Bey'in hazırladığı alt işverenlik sözleşmesi satın alma birimine gönderildi ve bu sözleşmeye binaen dört ayrı alt işverenden teklif talep edilmesi istendi. Satın alma uzmanı (adı Ozan Bey olsun) dört ayrı alt işveren tespit etti ve sözleşmeyi ileterek teklif vermelerini istedi. Ancak dört alt işveren de teklif iletmek yerine birbirlerinden farklı sorularla dönüş yaptılar. Bir alt işverenin sorduğu soruyu diğeri sormayabiliyordu ve bu uyumsuzluk Ozan Bey'in kafasını karıştırdı. Bu sorularda şu gibi hususlar yer alıyordu: "İşin icrasında forklift, lift veya reach truck gibi hangi taşımacılık cihazları kullanılacak? Kullanılacak cihazların mülkiyetleri ve bakımları kimin sorumluluğunda olacak? Depo yönetiminde hangi yazılım kullanılacak ve yazılım maliyeti kimin tarafından karşılanacak?"
Ozan Bey bu ve benzeri soruları ilgili Çağdaş Karton profesyonellerine yöneltti ve aldığı cevapları alt işverenlere iletti. Seçilen iki firma fabrikada görüşmeye davet edildi. Çalışma alanı gösterildi ve beklentiler aktarıldı. Alt işverenler bu defa da şunlar gibi bambaşka talepler yönelttiler: "Raf sistemlerini ve yolları da içeren teknik depo çizimleri, dizel ve şarjlı forkliftlerin teknik dokümanları, depolara ait risk analizleri ve benzeri belgeler..." Sorular yine ilgili birimlere iletildi. Birçok cevabın aslında Çağdaş Karton tarafından da bilinmediği ortaya çıktı. Teknik dokümanların eksik olduğu tespit edildi ve bazı risk analizlerinin yapılmadığı görüldü. Eksiklerin tamamlanması, sözleşmenin revize edilmesi ve teklif alınabilecek seviyeye gelinebilmesi tam 55 gün sürdü. Teklifler alındı ve satın alma görüşmeleri başladı. Bu aşamada ise şu sorular doğdu: "Yıllık izin veya resmi tatil günlerinde ikâme personel talebi var mıdır? Faturalar hangi tarihte düzenlenecek ve hangi tarihte ödenecek? Alt işveren çalışanlarıyla asıl işveren çalışanları arasındaki dengeyi gözetmek amacıyla fabrikada uygulanan maaş politikası nedir?" Yani özetle süreç uzadıkça uzadı, hedeflenen zamanda tamamlanamadı ve hemen her sorun yaşanarak öğrenildi.
Bu noktada da aklımıza başka sorular gelir. "Sürecin bu kadar uzun sürmesine neden olan hatalar nelerdir? Bir alt işverenlik sözleşmesi hangi unsurları içermelidir? Mevcut alt işverenlik sözleşmeniz gerçek ilişkinizi tanımlayabilecek ve olası anlaşmazlıklarda rehber vazifesi görebilecek yeterliliğe sahip mi?" Bu soruların cevaplandırılması gerekir.
Mevzuat her ne kadar alt işverenlik sözleşmesinde yer alması gereken hususları belirtmiş olsa da bu hususlar esasen asıl işverenle alt işveren arasındaki ilişkinin şartlarını değil, bu ilişkinin mevzuata uyumlanmasının şekil ve şartlarını içerir. Bu nedenle sadece mevzuatın getirdiği şartları taşıyan sözleşmeler uygulamada fazlasıyla yetersiz kalır. Sağlıklı bir alt işverenlik sözleşmesinin mevzuatın emrettiği hususların dışında birçok farklı unsuru da içermesi gerekir.
Moderatör: Peki Oğuzhan Bey, alt işverenlik sözleşmesinde yer alması gereken hususlar nelerdir?
Alt işverenlik ilişkisi son derece karmaşık ve genellikle uzun vadeli bir ilişkidir. Amatör bir bakış açısı bu ilişkiyi "alt işverenin hangi görevleri üstleneceği ve asıl işverenin bu görevler karşılığında hangi bedelleri ödeyeceği" şeklinde yüzeysel olarak yorumlayabilir. Aynı bakış bu ilişkinin resmi belgesi olan alt işverenlik sözleşmesinin de alacak verecek ilişkisini düzenleyen matbu bir evrak şeklinde son derece sığ biçimde tanımlanmasına neden olur. Ancak bu tanım sadece alt işverenlik ilişkisinin kurulması aşamasını tanımlayan ve işin yapılış biçimini görmezden gelen hatalı bir tanım olur. Bir işin icra edilmesinin birçok farklı aşaması ve sürdürülebilir bir ilişki inşa edebilmenin onlarca farklı gereksinimi vardır. Bu gereksinimleri fark etmek, tespit etmek, inşa etmek ve sürdürülebilir kılmak, derin ve kapsamlı uzmanlık gerektirir. Her işletmenin ihtiyacı, iş yapış biçimi, yönetim sistemi, insani ilişkileri, hukuki yapısı veya diğer gereksinimleri farklıdır ve her alt işverenlik sözleşmesi o işletmeye ve ilişkiye özel biçimde kurgulanmalıdır.
Ancak genel bir bakışla yorumlamak gerekirse, bir alt işverenlik sözleşmesinin şu sorulara cevap vermesi gerektiğini söyleyebiliriz:
- İşler hangi şekil, sıralama ve standartlar dahilinde gerçekleştirilecek?
- Fatura edilecek maliyetlerin açıklamalı tabloları oluşturuldu mu?
- Faturaların oluşturulma ve ödeme tarihleri nedir?
- Alt işveren firmanın personellerine maaş ödeme tarihleri nedir?
- Alt işveren personellerinin özlük, yönetim, denetim gibi işleri kimin tarafından yürütülecek?
- Resmi tatillerde ikâme çalışmalar yapılacak mı ve bu çalışma maliyetleri kimin tarafından karşılanacak?
- Yıllık izinlerde ikâme çalışmalar yapılacak mı ve bu çalışma maliyetleri kimin tarafından karşılanacak?
- Fazla çalışma yani mesai yapılması durumunda nasıl faturalandırılacak?
- Kıdem, ihbar gibi tazminatlar ve yıllara sari ödemeler kimin tarafından karşılanacak?
- Yemek, servis, iş kıyafeti ve diğer ekipmanların standartları nelerdir ve bunlar kimin tarafından karşılanacak?
- İş yeri hekimi, sağlık personeli, iş güvenliği uzmanı gibi maliyetler kimin tarafından karşılanacak?
- Alt işveren personellerine yıl içinde yakacak, bayram, giyecek gibi yardımlar yapılacak mı ve yapılacaksa kimin tarafından karşılanacak?
- Alt işveren personellerinin izin, rapor, devamsızlık ve disiplinsizlik durumlarında izlenecek yöntemler nelerdir?
- İş kazası veya acil durumlarda izlenecek prosedürler ve tarafların sorumlulukları nelerdir?
- İşten ayrılan personellerin yerine ne kadar sürede personel temin edilecek?
- Ek personel taleplerinde ne kadar sürede kaç personel temin edilmesi gerekir?
- Talep edilen kalite ve yetki belgeleri var mıdır, varsa nelerdir?
- Sözleşmeye aykırı davranışların cezai müeyyideleri nelerdir?
- Anlaşmazlıkların çözümünde yetkili makamlar hangileridir?
Bir alt işverenlik sözleşmesinin sadece hukuki gereksinimleri karşılaması uygulama sahasında asla yeterli gelmez. Hukuk, satın alma, finans, teknik, kalite, insan kaynakları, planlama gibi birçok farklı alandaki gereksinimlerin şekil ve şartları göz önünde bulundurularak sözleşmeye eklenmelidir. Bu özelliği nedeniyle bir alt işverenlik sözleşmesinin tek bir hukuk müşaviri tarafından hazırlanması yanlış bir yöntemdir. Doğru yöntem, sözleşme konusu işin etki edeceği tüm tarafların beklentilerini tespit etmek ve sözleşmeye eklemektir.
Bu son bölümde paylaştığımız bilgilerden de anlaşılacağı üzere, alt işverenlik sözleşmesinde yer alması gereken ve asıl işverenle alt işveren arasındaki ilişkinin detaylarını belirleyen şartlar alt işverenlik yönetmeliğinin şartlarından (yani sözleşmenin mevzuata uygunluğu açısından gerekli olan şartlardan) oldukça farklıdır. Yönetmelik şartları elbette esasen doğrudur hatta sadece doğru değil, hukuki geçerlilik şartıdır. Ancak makul sözleşmenin taşıması gereken özellikler sektörden sektöre ve yapıdan yapıya farklı parametreler içerecektir. Bu nedenle hazır formatta bir alt işverenlik sözleşmesi aramak yerine geniş katılımlı bir komisyon eliyle tüm tarafların beklentilerini tespit ederek kendi alt işverenlik sözleşmenizi oluşturmanız en doğru yöntemdir. Fakat ilgilenenler için bu yazının altına bir link ekleyelim. İçerisinde örnek alt işverenlik sözleşmesi taslağı paylaşalım. Kendileri bu çalışmayı istedikleri şekilde revize edip kullanabilsinler.